Panie Adamie, co słychać w Polityce?

Dlaczego Prawo i Sprawiedliwość jako partia rządząca w kraju manipulowała przy ordynacji wyborczej, która będzie obowiązywała w czasie najbliższych wyborów samorządowych, planowanych między 16 października a 16 listopada 2018 roku ?

Procedowany w ekspresowym tempie, bardzo kontrowersyjny i szkodliwy ,projekt ustawy,, o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych ” po uchwaleniu przez Sejm został podpisany przez Prezydenta RP i opublikowany w Dzienniku Ustaw. Ustawa z 11 stycznia 2018r. sprowadza się do dwóch rodzajów zmian. Pierwszym są zmiany ustaw o samorządzie gminy, powiatu, województwa, drugi rodzaj zmian aktualizuje kodeks wyborczy. Zmiany – jak piszą projektodawcy – mają na celu zwiększenie udziału obywateli w procesie kontrolowania, funkcjonowania i wyboru władz samorządowych.

Przy posiadanej przez partię PiS większości w obu izbach parlamentu i jej silnej determinacji, by jak najszybciej uchwalić przedstawione akty, głosy analityczne czy krytyczne opozycji nie miały większego znaczenia. Dokument ten zgłoszony został jako projekt poselski po to, aby można było ominąć ścieżkę uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych. W tej ustawie zlepiono wybiórcze rozwiązania z różnych dziedzin działań samorządów, nadano całościowy tytuł, który nijak nie ma się do zaproponowanych przepisów. Dokument został skonstruowany bez myśli przewodniej, postulowane zmiany są fragmentaryczne. Przecież proces tworzenia prawa powinien toczyć się powoli, dokładnie z udziałem doświadczonych ekspertów, po przeprowadzeniu analiz , badań zapotrzebowania społecznego na daną zmianę. Dopiero gdy okazuje się, że danego problemu nie da się rozwiązać dobrymi praktykami czy aktami wykonawczymi, wówczas rozpoczyna się pracę nad ustawą, która powstaje w odpowiednim, określonym celu.

Rządzący, posiadający większość w parlamencie uznali ,że mogą robić wszystko i nie muszą liczyć się z niczyim zdaniem, oglądać się na nikogo, co potwierdziło się przy uchwalonej ustawie z 11 stycznia 2018 r. Ustawa wprowadziła wiele zmian nie tylko w kodeksie wyborczym, ale również w samorządowych ustawach ustrojowych. Jakie zmiany nastąpiły w kodeksie wyborczym, które będą obowiązywać przy najbliższych wyborach samorządowych w 2018 roku opisałem w DDZ24.EU, wydanie nr 4 /51/ – z dnia 23/02/2018r. W dzisiejszym felietonie chciałbym poszukać odpowiedzi na pytanie : Czy samorządy nie stracą swojej samodzielności w związku z uchwaloną przez Sejm 11 stycznia 2018r. ustawą?

Na dziś nikt jeszcze nie wie, jak przeprowadzić wybory ! Nie ma pełnego budżetu, brak pomysłu jak zorganizować transmisję z 28 tysięcy komisji wyborczych, trwa polowanie na urzędników wyborczych. Gdyby wycofano się przynajmniej z podwójnych komisji obwodowych, transmisji internetowych z lokali wyborczych czy urzędniczej struktury administrującej procesem wyborczym pozwoliłoby to względnie bezpiecznie przeprowadzić wybory samorządowe. A tak to urzędnicy wyborczy są odpowiedzialni za sprawowanie nadzoru nad zapewnieniem warunków pracy obwodowych komisji wyborczych. Okazało się, że podczas wyboru urzędników wyborczych Państwowa Komisja Wyborcza spotkała się z ogromnym problemem związanym z małym zainteresowaniem kandydatów. Czy można się dziwić takiej sytuacji, gdy nie ma określonego szczegółowego zakresu zadań urzędników wyborczych, sposobu ich realizacji, wynagrodzenia, zwolnienia z obowiązków pracowniczych na czas wykonywania obowiązków urzędnika wyborczego. Brak zrekompensowania ponoszonych przez uczestników kosztów dojazdów do gminy, w której będą wykonywać swoją funkcję. Istniejący zakaz wykonywania funkcji w gminie, w której się mieszka. Emeryci , którzy wcześniej byli już urzędnikami wyborczymi i wykazują zainteresowanie ta pracą – według obecnego prawa nie mogą tego robić. A jedną z większych zmian wprowadzonych do kodeksu wyborczego jest wprowadzenie jako organu wyborczego urzędników wyborczych. Tworząc Korpus Urzędników Wyborczych, ustawodawca dążył do zwiększenia profesjonalizmu w organizacji wyborów.

Okazuje się ,że organizacja wyborów przez urzędy gmin miała bardzo wiele zalet. Nowe rozwiązania sprawiły , że żadna ze stron i osób nie będzie zadowolona. Pracodawca z powodu konieczności udzielenia zwolnienia pracownikowi. Komisarz wyborczy z powodu braku dyspozycyjności urzędników wyborczych. Urzędnicy wyborczy z powodu braku czasu na odpowiednie wykonanie swoich zadań i obowiązków – zarówno zawodowych jak i związanych z pełnioną funkcją. Urzędnicy wyborczy będą też odpowiedzialni za przygotowanie transmisji z lokalu wyborczego. A na dziś nie wiadomo nawet, czy zakup sprzętu niezbędnego do transmisji będzie odbywał się centralnie, czy będą to robiły gminy. Nie ma w kraju w magazynach 28 tysięcy kamer. Kamery muszą zostać wyprodukowane a każdego dnia ten sprzęt jest droższy, ze względu na konieczność jego wyprodukowania w szybkim tempie po wygraniu przetargu. 25.05.2018r. weszło w życie Rozporządzenie o Ochronie Danych Osobowych( RODO ), celem regulacji jest ujednolicenie zasad przetwarzania danych osobowych na terenie UE. Może okazać się, że użycie kamer i przeprowadzenie transmisji z lokalu wyborczego z powodu nowego unijnego rozporządzenia będzie niemożliwe. Co będzie życie i czas pokaże.

Czy trzeba będzie rozważyć przeniesienie wyborów na wiosnę 2019r.( np. w kwietniu), bo przygotowania do wyborów samorządowych idą jak po grudzie? Zależeć to będzie tylko od decyzji PiS i jej notowań w sondażach. Jak będzie – pożyjemy, zobaczymy? Jedną z idei przyświecających wprowadzeniu zmiany przez ustawodawcę było ograniczenie wpływu komitetów lokalnych na przebieg wyborów. Wydaje się jednak, że przekazanie wpływu w ręce partii politycznych pozostaje również złym rozwiązaniem. Według nowych zasad w skład terytorialnej komisji wyborczej, obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie i obwodowej komisji wyborczej ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie wchodzić ma po dziewięciu członków. Sześciu członków wskazanych ma być po jednej osobie przez każdego z pełnomocników wyborczych reprezentujących komitety wyborcze utworzone przez partie polityczne bądź koalicje partii politycznych. Pozostałych trzech członków wskazywać mają pozostałe ( niepartyjne) komitety wyborcze. Pokazuje to jak partia rządząca w kraju marginalizuje rolę lokalnych komitetów wyborczych. Działaczy samorządowych pozbawia się szerszego przedstawicielstwa w ramach komisji wyborczych. Przecież regulacje dotyczące składu komisji wyborczych mogą ograniczyć, a nie zwiększyć udział obywateli w życiu publicznym. Nowelizacja w znaczny sposób zmieniła również zasady wyborów wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Ograniczono bierne prawo wyborcze, wprowadzając kontrowersyjną dwukadencyjność, a więc ograniczono możliwość kandydowania osobom, które dwukrotnie pełniły już tą funkcję. Ograniczenie liczby kadencji wójtów, burmistrzów i prezydentów miast budzi wątpliwości prawne, czy wolno ograniczać bierne prawo wyborcze ustawą zwykłą, czy raczej jest to materia konstytucyjna.

Skutki takiego ograniczenia prawa wyborczego mogą być bardzo poważne. Ograniczono możliwość wykształcenia osób, które mogłyby sprawować swoją funkcję w sposób odpowiedni przez dłuższy okres, a więc zachować i gwarantować spójność polityki lokalnej. W znacznym stopniu ogranicza to także atrakcyjność pełnienia funkcji burmistrza. Rozwiązanie takie godzi również w dobro społeczności lokalnej, jeżeli osoba pełniąca aktualnie funkcję burmistrza będzie unikała kontrowersyjnych rozwiązań w obawie o późniejsze swoje funkcjonowanie w społeczności. Kolejny raz ograniczono bierne prawo wyborcze kandydatów na burmistrza, gdy określono, że nie może jednocześnie kandydować na radnego do rady powiatu lub sejmiku województwa. Rozwiązanie takie nie znajduje uzasadnienia, jako że zasady łączenia stanowisk uregulowane zostały w sposób odpowiedni w ustawie o samorządzie gminnym. Wprowadzone rozwiązania w sposób znaczący ograniczają więc zarówno prawo wyborcze, jak i prawo czynne. Ale czy wnioskodawcy przewidzieli taką oto sytuację, że: Na przykład burmistrz nie cieszący się w drugiej kadencji poparciem społeczności po dwukadencyjności, gdy nie może pełnić już funkcji burmistrza, będzie mógł jednak zostać zastępcą burmistrza i dalej rządzić w mieście ku niezadowoleniu mieszkańców jako zastępca burmistrza, bo funkcja zastępcy burmistrza nie podlega ograniczeniom zasady dwukadencyjności.

W wyborach samorządowych w 2014r. po raz pierwszy głosowaliśmy w jednomandatowych okręgach wyborczych. Taka zmiana ordynacji wyborczej objęła wszystkie gminy, poza miastami na prawach powiatu. W wyborach samorządowych w 2018r. tylko w gminach do 20 tysięcy mieszkańców pozostają jednomandatowe okręgi wyborcze, a w pozostałych samorządach wybory odbywać się będą na zasadach proporcjonalności. Zamiarem partii rządzącej było całkowite zniesienie jednomandatowych okręgów wyborczych, ale pod naciskiem różnych grup społecznych postawiono wycofać się z tej propozycji. Przecież zwiększenie liczby gmin, gdzie obowiązują wybory proporcjonalne może doprowadzić do upartyjnienia życia publicznego. Ograniczenie wyborów większościowych daje większe szanse partiom politycznym, które lepiej wypadają w wyborach proporcjonalnych, dysponując większym budżetem i lepszym zapleczem technicznym w zakresie organizacji kampanii wyborczej. Głosowanie większościowe zapewniało wyborcom bezpośredni wpływ na osoby wybierane jako ich przedstawiciele, co nie podobało się rządzącym i przesunięto ciężar wyboru na konkretną jedynie słuszną partię polityczną i jej program. Wskazane zmiany w ustawie dotyczą samorządów – czy to poprzez zmianę ich obowiązków, czy to poprzez zmiany w sposobie wyborów władz samorządowych. Nie są to jednak jedyne zmiany, jakie zostały wprowadzone w nowelizacji, ponieważ przeglądając je nie sposób nie zwrócić uwagi na nowe przepisy dotyczące, np.: zmian w ustawowej regulacji głosowań jawnych, mechanizmów ułatwiających mieszkańcom dostęp do informacji dotyczących głosowań radnych. Ustanowiono zasadę, że głosowanie ma charakter jawny. Przewidziano od tej zasady wyjątki, które dotyczą spraw osobowych, czyli powołania na daną funkcję konkretnej osoby lub jej odwołania.

Rozwiązania o charakterze głosowań jawnych polegają na utrwaleniu wyników głosowania z wykorzystaniem urządzeń elektronicznych, transmisyjnych i nagrywających. Niepotrzebne wydaje się obowiązkowe wprowadzenie głosowania elektronicznego, które nie jest praktycznym rozwiązaniem w niewielkich samorządach. Decyzja w tym zakresie powinna zostać pozostawiona poszczególnym gminom i opierać się na kalkulacji kosztów oraz korzyściach w postaci usprawnienia głosowań. Ustawowo uregulowano interpelacje i zapytania radnych. Instytucja interpelacji i zapytań radnych jest pozytywną formą kontroli organu wykonawczego stosowaną przez radnego lub grupę radnych i dobrze się stało, że zyskała obecnie ustawową regulację. Szkoda jedynie , że ustawodawca projektując nowe regulacje, nie spowodował, by były one precyzyjniejsze i aby już od początku ich obowiązywania nie budziły wątpliwości interpretacyjnych.

Do ważnych zmian zaliczyć należy wprowadzenie obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej, która przybrała podobny kształt jak budżet obywatelski. Ważną kwestią, która została uregulowana ustawowo, jest wymagana liczba mieszkańców zgłaszających projekt uchwały. Jednym z rozwiązań ustawy z 11 stycznia 2018 roku jest wprowadzenie obowiązku transmitowania oraz utrwalania obrad rad i sejmików. Obrady rady gminy będą transmitowane i utrwalane za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk, co należy uznać za dobry pomysł. Nagrania obrad będą udostępnione w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie internetowej gminy oraz w inny sposób zwyczajowo przyjęty. Od nowej kadencji, tj. od jesieni 2018 roku, przewodniczący rady gminy będzie mógł wydawać polecenia służbowe pracownikom urzędu gminy, wykonującym zadania związane z funkcjonowaniem rady gminy, komisji i radnych. Zgodnie z nowymi przepisami będzie wykonywał wobec nich uprawnienia zwierzchnika służbowego. Ustawa nowelizująca wprowadza ponadto drugą obok komisji rewizyjnej komisję ustawową, tj. komisję skarg, wniosków i petycji. Tryb wyboru składu tej komisji jest analogiczny, jak w przypadku komisji rewizyjnej, co oznacza, że do swojego przedstawiciela w składzie tej komisji ma prawo każdy klub radnych. Należy zauważyć, że wymóg dla utworzenia klubu radnych został określony na minimum 3 radnych.

Na bazie przytoczonych niektórych tylko przykładów rozwiązań ustawy szukanie odpowiedzi na pytanie: Jakie będą skutki nowelizacji? – nie jest łatwe, bo trudno jest dzisiaj to ocenić ! Na pewno nie służy jej tempo wprowadzanych zmian i to, że PiS nie rozumie samorządu, bo odbiera samorządom kompetencje i mnoży kontrole. Tak poważne modyfikacje prawa wyborczego należy wprowadzać ostrożnie i powoli, poprzedzić odpowiednimi konsultacjami społecznymi jak i prawnymi. Z punktu widzenia samorządów nowelizacja pozostawia wiele niewiadomych, szczególnie w zakresie faktycznej organizacji wyborów. Prawdopodobnie skutkiem nowelizacji zgodnie z wolą PiS będzie ograniczenie wpływu lokalnych samorządowców, którzy będą wypierani ze struktur przez partie polityczne. Istnieje w związku z tym powszechna obawa, czy samorządy nie stracą swojej samodzielności.

W Polsce samorząd ma wyjątkowo silną pozycję w różnych dziedzinach, podlega silnej kontroli obywateli, podlega drobiazgowemu nadzorowi instytucji państwowych, działa ściśle w ramach prawa. Polacy cenią samorząd. 64 procent Polaków uważa, że w ich gminie lokalne władze przy podejmowaniu decyzji dotyczących mieszkańców uwzględniają ich głos – wynika z sondażu CBOS. Mimo manipulacji przy ordynacji wyborczej przez PiS, należy wierzyć , że tym razem jeszcze zwycięży samorząd. Rozwój samorządności ma z założenia zapewnić coraz to szerszy dialog władz lokalnych z mieszkańcami i taki dialog faktycznie odbywa się w coraz większej liczbie gmin w powiecie dzierżoniowskim. A jak wygląda dialog władzy wykonawczej z mieszkańcami w Bielawie.

Czy faktycznie można mówić o konsultacjach społecznych oraz o poważnym traktowaniu inicjatyw obywatelskich, zgłaszanych wniosków, związanych z poprawą funkcjonowania miasta? Czy rozmawia się z opozycją, np. na temat, jak prowadzić sprawy publiczne w mieście? Jest to już inny ciekawy temat, do którego na pewno wrócę. Bo temat bardzo ważny, którego nie można pominąć.

Adam Pajda